Bası yaraları (dekübit ülserleri)
Bası yarası, belirli bir alandaki basınç nedeniyle kan dolaşımı azaldığında meydana gelen cilt veya doku hasarını ifade eder.
Başlangıçta, etkilenen bölgede hafif kırmızılık fark edilebilir (doku hasarının ilk belirtisi). Altındaki doku zayıf kan akışı nedeniyle çürür. Çeşitli cilt katmanları, kaslar ve kemikler etkilenebilir. Özellikle riskli olan bölgeler sakrum, dirsekler ve omuz kemikleridir.
Bası yaraları, resmi risk değerlendirmesi ve özel risk hafifletme (baskıyı azaltma, önleyici cilt bakımı) gibi önleyici tedbirlerle, risk faktörleri en aza indirgenerek, büyük ölçüde önlenebilir.
Bir bası yarası oluştuktan sonra, iyileşmeyi başlatmak ve tüm yıkıcı etkileri ortadan kaldırmak için koordine bir tedavi planının oluşturulması önemlidir. Yaranın iyileşmesindeki temel ön koşullar karşılanmalıdır. Bunlar, yaranın temizlenmesi, işleyen dolaşım ve hem kalori, hem de besin değeri açısından yeterli beslenme ile birlikte yeterli sıvı alımını kapsar. Sonuncusu, yaşlılarda sık karşılaşılan bir sorundur (temel kural olarak, günlük sıvı alımı vücut ağırlığının her bir kilosu başına 40 ml olmalıdır).
Doku hasarının kapsamına bağlı olarak, basınç ülserleri dört aşamada kategorize edilir:
1. Aşama
Cilt bozulur ancak kırmızılık dokununca beyaza dönüşmez.
2. Aşama
Hasar epidermis, dermis veya her ikisini de kapsar. Klinik olarak, hasar abrazyon veya blister şeklinde görülür. Çevre doku kırmızılaşabilir.
3. Aşama
Hasar cilt, yağ dokusunun yüzeysel katmanları ile kas boyunca ilerler. Ülser, derin bir krater şeklinde belirir.
4. Aşama
Hasar, tüm yumuşak doku yapıları ile kemik veya eklem yapılarının bozulmasını içerir.
Herkeste bası yarası gelişebilir ancak yaşlılar, yatalak, felçli ve kötü beslenen hastalarda risk daha yüksektir.
Basınç ülseri riski taşıyan kişilerin tanımlanması ve önleyici tedbirlerin alınması, basınç ülseri vakalarının azaltılmasında hayati rolü olan adımlardır. Basınç ülseri gelişme riski olan kişi, Braden Ölçeği gibi risk değerlendirme araçları kullanılarak tanımlanabilir.
Braden Ölçeği, aşağıda belirtilenleri değerlendiren ve 6 adet alt ölçekten oluşan bir değerlendirme ölçeğidir:
- Duyusal / algı (basınçla ilgili rahatsızlığa anlamlı tepki verebilme)
- Nem (cildin neme maruz kalma derecesi)
- Aktivite (fiziksel aktivite derecesi)
- Mobilite (vücut pozisyonunu değiştirebilme ve kontrol edebilme)
- Beslenme (genel gıda alım düzeni)
- Sürtünme ve kesme
Bası yaralarının önlenmesi ve tedavisindeki en önemli yöntem kesinlikle basıncı azaltmaktır. Basıncı azaltmanın en iyi yolu sık hasta repozisyonu ve mobilizasyonu olsa da, yeterli sayıda döşek veya özel basınç azaltan ekipmanlar kullanılarak da başarı sağlanabilir. Uygun tedavi, yaranın iyice temizlenmesini, avital dokunun giderilmesini ve yaranın çevresinin idrar ve dışkıdan arındırılmasını içermelidir. 3. ve 4. aşama ülserler sıklıkla cerrahi debridman gerektirir.
Basınç Ülseri Önleme & Tedavi
EPUAP/NPUAP, 2011'e dayalı ülser sınıflandırması1
Ülserin sınıflandırılması: 1
Tanım:
- Sağlıklı cildin basmakla solmayan kırmızılığı genellikle kemikli çıkıntı üzerindedir.
- Bitişik dokularla kıyaslandığında, cilt renginde bozulma, sıcaklık, ödem, sertlik veya ağrı da olabilir.
Tedavinin amacı:
- Cilt onarımı
- Kapiler işlevin geri kazanımı
Lokal yara tedavisi:
- Hiper oksijenli yağ asidi bazlı ürünler (ör. Linovera®1) kullanılarak cilt bütünlüğünü destekleme
- Cilt bariyer ürünleri kullanılarak sürtünme veya kesikten kaynaklı cilt hasarını önleme
Ülserin sınıflandırılması:
2 - Enfekte değil
Tanım:
- Kısmi kalınlıkta cilt hasarı (blister)
- Ölü deri veya morluk olmadan parlak veya kuru yüzeysel ülser gibi görünür (morarma derin doku yaralanmasına işaret eder)
- Cilt maserasyonu kontrolü
Tedavinin amacı:
- Granülasyon dokusu için temiz bir yara yatağı sağlamak
Lokal yara tedavisi:
- Yara yatağının hazırlanması: antiseptik yara irigasyon solüsyonu ve/veya jeli kullanın (ör. Prontosan® Yara İrigasyon Solüsyonu, Prontosan® Yara Jeli , Prontosan® Yara Jeli X2)
- Yüzeysel & derin: emici/az yapışkan yara örtüsü (ör. Askina® Köpük/ Askina® DresSil)
- Topuk ülseri: topuk şeklinde emici/az yapışkan yara örtüsü (ör. Askina® Topuk/Askina® DresSil Topuk)
- Sakrum: topuk şeklinde emici/az yapışkan yara örtüsü (ör. Askina®DresSil Sacrum)
Ülserin sınıflandırılması:
3 - Enfekte değil
Tanım:
- Tam kalınlıkta doku kaybı. Subkütanöz yağ gözle görülebilir ancak kemik, tendon veya kas etkilenmemiştir.
- Ölü deri olabilir ancak doku kaybının derinliğini gizlemez.
Tedavinin amacı:
- Ölü deriyi gidermek
- Granülasyon dokusu için temiz bir yara yatağı sağlamak
Lokal yara tedavisi:
- Yara yatağının hazırlanması: antiseptik yara irigasyon solüsyonu ve/veya jeli kullanın(ör. Prontosan® Yara İrigasyon Solüsyonu, Prontosan® Yara Jeli, Prontosan® Yara Jeli X2)
- Derin: kavite emici yara örtüsü ekleyin (ör. Askina® Absorb+/Köpük Kavite)
- Topuk ülseri: topuk şeklinde emici/az yapışkan yara örtüsü (ör. Askina® Topuk/Askina® DresSil Topuk)
- Sakrum: topuk şeklinde emici/az yapışkan yara örtüsü (ör. Askina®DresSil Sakrum)
Ülserin sınıflandırılması:
4 - Enfekte değil
Tanım:
- Kemik, tendon veya kasın göründüğü tam kalınlıkta doku kaybı.
- Ölü deri veya eskar olabilir. Sıklıkla oyulma ve tünellemeyi içerir.
Tedavinin amacı:
- Ölü deriyi gidermek
- Granülasyon dokuları için temiz bir yara yatağı sağlamak
Lokal yara tedavisi:
- Yara yatağının hazırlanması: antiseptik yara irigasyon solüsyonu ve/veya jeli kullanın(ör. Prontosan® Yara İrigasyon Solüsyonu, Prontosan® Yara Jeli, Prontosan® Yara Jeli X2)
- Derin: kavite emici yara örtüsü ekleyin (ör Askina® Absorb+/Foam Cavity)
- Topuk ülseri: topuk şeklinde emici/az yapışkan yara örtüsü(ör. Askina® Topuk/Askina® DresSil Topuk)
- Sakrum: topuk şeklinde emici/az yapışkan yara örtüsü (ör. Askina®DresSil Sakrum)
Ülserin sınıflandırılması:
2. ve 4. - Enfekte
Tanım:
- Renk solması, şişme, sıcaklık ve koku gibi enfeksiyon işaret ve semptomları
Tedavinin amacı:
- Bakteriyal yükü azaltmak
- Eksüdayı/kokuyu yönetmek
- Biyofilmi önlemek/gidermek
- Granülasyon dokusu için temiz bir yara yatağı sağlamak
Lokal yara tedavisi:
- Yara yatağının hazırlanması: antiseptik yara irigasyon solüsyonu ve/veya jeli kullanın (ör. Prontosan® Yara İrigasyon Solüsyonu, Prontosan® Yara Jeli, Prontosan® Yara Jeli X2)
- Yüzeysel: Antimikrobiyal yara örtüsü (ör. Askina® Calgitrol® Ag3)
- Derin: Antimikrobiyal yara örtüsü (ör. Askina® Calgitrol® Pasta3)
- Topuk ülseri: Antimikrobiyal yara örtüsü (ör. Askina® Calgitrol® THIN3)
- Sakrum: Antimikrobiyal yara örtüsü (ör. Askina® Calgitrol® Pasta3)
Notlar:
1. EPUAP, 2012 yönergesi uyarınca tavsiye edilen kullanım, bkz.: http://www.epuap.org
2. NOT: IV. Aşama PU'lar açık kartilaj içerebildiklerinden, özellikle dikkatli olunmalıdır. Bazı ürünler (ör. Prontosan®), hiyalin kıkırdak üzerinde kullanımda kontrendikedir. Her durumda, dikkatli bir risk-yarar değerlendirilmesi
yapılmalıdır. Ürün kullanımına ilişkin kararlar uzman doktorla birlikte alınmalıdır ve belirtilen durumlarda Prontosan® yerine normal salin kullanılmalıdır.
3. Uygun bir emici/az yapışkan nemli sargıyı düze ve anatomik şekilde sekonder sargı olarak kullanın (ör. Askina® Köpük/Askina® Topuk/Askina®/Askina® DresSil Topuk/Askina® DresSil Sakrum))
